Yağ Buharı Maruziyeti Limiti ve Ölçümü Hakkında Kılavuz

1. Yağ Buharı

Genel Tanım:
Yağ buharı, genellikle mineral veya sentetik yağların yüksek sıcaklık, basınç veya mekanik işlem sırasında buharlaşarak hava içinde mikroskobik damlacıklar hâlinde dağılması sonucu oluşan aerosollerdir. Çapları genellikle 1–10 mikrometre aralığında olup gözle görülmezler. Metal işleme, CNC tezgâhları, presleme, soğutma ve yağlama operasyonları, yağ buharının en yoğun şekilde oluştuğu endüstriyel süreçlerdir.

Oluşum Nedenleri:

✓ Yüksek sıcaklıkta yağın buharlaşması
✓ Yüksek basınçla yağ püskürtülmesi
✓ Mekanik parçaların yağ filminden parçacık koparması
✓ Buharlaşma sonrası yoğunlaşma

Riskler:
Yağ buharına uzun süreli maruziyet, solunum yollarında irritasyon, astım benzeri semptomlar, kronik bronşit ve deri tahrişine neden olabilir. Ayrıca ortamda biriken yağ partikülleri, kayma ve düşme riski ile yangın tehlikesi oluşturur. Bu nedenle iş güvenliği standartları, maruziyetin kontrol altında tutulmasını zorunlu kılar.

2. Yağ Buharı Maruziyeti

Genel Açıklama:

Yağ buharı maruziyeti, çalışanların iş ortamında belirli bir süre boyunca soluduğu havadaki yağ partiküllerinin yoğunluğunu ifade eder. İş sağlığı ve güvenliği mevzuatlarında, bu maruziyetin sınırlandırılması için çeşitli limitler belirlenmiştir. Bu limitler, çalışan sağlığının korunması ve iş kazalarının önlenmesi amacıyla ulusal ve uluslararası standartlara göre düzenlenir.

Yasal Durumlar ve Standartlar:

Türkiye: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayımlanan sınır değerler, 8 saatlik zaman ağırlıklı ortalama (TWA) üzerinden belirlenir.
Avrupa Birliği: Ortak bir bağlayıcı limit bulunmamakla birlikte, her ülke kendi ulusal maruziyet değerini tanımlar.
ABD: OSHA ve NIOSH tarafından belirlenen limitler uygulanır; kısa süreli (STEL) ve anlık tehlike seviyeleri (IDLH) de mevcuttur.

Maruziyetin Kontrolü İçin Temel Önlemler:

✓ Lokal egzoz havalandırma sistemleri
✓ Yüksek verimli filtreleme teknolojileri (HEPA, elektrostatik filtreler)
✓ Kişisel koruyucu donanımlar (maske, gözlük vb.)
✓ Düzenli ölçüm ve izleme

3. Yağ Buharı Maruziyet Limitleri

Tanım:

Maruziyet limiti, çalışanların sağlığını tehlikeye atmadan, belirli bir zaman diliminde (genellikle 8 saatlik vardiya) maruz kalabilecekleri maksimum yağ buharı konsantrasyonudur.

3.1. Türkiye

✓ TWA (8 saatlik zaman ağırlıklı ortalama): 5 mg/m³
✓ Yasal Dayanak: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizleri Hakkında Yönetmelik

3.2. Avrupa Birliği

✓ İsveç: 1 mg/m³
✓ Fransa: 0.5 mg/m³ (bazı işletmeler 0.1 mg/m³ uygular)
✓ Almanya (TRGS 900): 10 mg/m³ (toplam yağ aerosolleri için)

3.3. Amerika Birleşik Devletleri

✓ OSHA PEL: 5 mg/m³ (TWA)
✓ NIOSH REL: 5 mg/m³ (TWA), 10 mg/m³ (STEL)
✓ IDLH: 2.500 mg/m³

3.4. Diğer Ülkelerden Örnekler

✓ İngiltere (HSE): 5 mg/m³
✓ Kanada (Ontario): 5 mg/m³
✓ Avustralya: 5 mg/m³

3.5. Karşılaştırmalı Maruziyet Limitleri Tablosu

4. Yağ Buharı Ölçümü

Genel Açıklama:

Yağ buharı ölçümleri, iş ortamındaki hava kalitesinin belirlenmesi ve maruziyet limitlerine uyumun denetlenmesi amacıyla yapılır. Bu ölçümler, hem çalışan sağlığını korumak hem de yasal yükümlülükleri yerine getirmek için zorunludur.

4.1. Ölçüm Yöntemleri

En yaygın yöntem gravimetrik analizdir. Bu yöntemde, belirli bir debide hava, filtre üzerinden geçirilir ve filtrede tutulan yağ partikülleri laboratuvarda çözücü ile ekstrakte edilerek tartılır. Ayrıca, ışık saçılımı veya fotometrik yöntemler de hızlı ölçüm amacıyla kullanılabilir.

4.2. Türkiye’de Yetkilendirme Süreci

Yağ buharı ölçümü yapacak laboratuvarların, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan yetki alması gerekir. Ölçümler, TS EN 689 standardı ve ilgili yönetmeliklere uygun olarak yapılmalıdır.

4.3. Ölçümde Kullanılan Cihaz ve Standartlar

✓ Kişisel Hava Örnekleyiciler (pompa ve filtre sistemi)
✓ Sabit Ölçüm İstasyonları
✓ Analitik Laboratuvar Cihazları (gravimetrik terazi, GC-MS, FTIR)
✓ Standartlar: TS EN 689, NIOSH 5026, OSHA 101

5. S.S.S - Faydalı Linkler - Yol Haritası

5.1. S.S.S - Sıkça Sorulan Sorular

S1: Yağ buharı nedir ve neden tehlikelidir?
C: Yağ buharı, yüksek sıcaklıkta veya basınçta çalışan makinelerde kullanılan yağların buharlaşmasıyla oluşur. Solunduğunda solunum yollarında tahrişe, uzun vadede akciğer hastalıklarına yol açabilir.

S2: Türkiye’de yasal yağ buharı maruziyet limiti nedir?
C: 5 mg/m³ (TWA – 8 saatlik ortalama). Ancak güvenli seviye, bunun altında tutulmalıdır.

S3: Ölçümler ne sıklıkla yapılmalıdır?
C: TS EN 689 standardına göre en az yılda 1, yüksek riskli sektörlerde 6 ayda bir.

S4: Ölçüm yöntemleri nelerdir?
C: En yaygın yöntem gravimetrik analizdir. Numune alınarak laboratuvarda kütle ölçümü yapılır.

S5: Limit değerler aşıldığında ne yapılmalı?
C: Kaynağa yönelik mühendislik çözümleri uygulanmalı, havalandırma ve filtreleme sistemleri kurulmalı, KKD kullanımı sağlanmalıdır.

S6: Yağ buharını azaltmak için hangi teknolojiler kullanılabilir?
C: Lokal egzoz havalandırma, elektrostatik yağ buharı filtreleri, HEPA ve aktif karbon destekli filtreleme sistemleri; Emist gibi endüstriyel çözümler.

5.2. Mevzuata Uyum İçin Adım Adım Yol Haritası

Risk Kaynaklarının Belirlenmesi – Yağ buharı oluşan makinelerin ve süreçlerin analizi
Başlangıç Ölçümleri – Yetkili laboratuvar ile ilk ölçümlerin yapılması
Mühendislik Önlemlerinin Uygulanması – LEV, filtreleme sistemleri, kapalı kabinler
Eğitim ve Farkındalık – Çalışanlara maruziyetin etkileri ve korunma yolları
Düzenli İzleme – Ölçümlerin periyodik olarak tekrarlanması ve kayıt altına alınması
Sürekli İyileştirme – Ölçüm sonuçlarına göre sistem optimizasyonu
Acil Durum Prosedürleri – Limit aşımı durumunda hızlı müdahale planı

5.3. Faydalı Linkler

T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı – İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizleri: → https://lab.csb.gov.tr
Yağ Buharı Emisyon Mevzuatları →  https://www.emist.com.tr/sanayi-tesislerinin-resmi-emisyon-mevzuatlari-hakkinda-rehber
Haliç Çevre Laboratuvarı – Yağ Buharı Maruziyeti: → https://haliccevre.com/yag-buhari-maruziyeti/
Trakya Laboratuvar – Yağ Buharı Ölçümü: → https://www.trakyalaboratuvar.com.tr/yag-buhari-olcumu
OSHA (ABD) – Oil Mist Exposure Guidelines: → https://www.osha.gov
HSE (İngiltere) – Oil Mist Guidance: → https://www.hse.gov.uk

5.4. EMİST Yağ Buharı Filtre Sistemleri ve Cihazları Markasının Görüşleri

Yağ buharı maruziyeti, limiti ve ölçümü hakkında Emist olarak teknik bilgiler vermeyi misyon olarak görüyoruz. Çünkü yağ buharı maruziyeti, görünmez ama son derece etkili bir mesleki risk faktörüdür. Düzenli ölçüm yapılmayan, uygun havalandırma ve filtreleme sistemleri bulunmayan işletmelerde çalışanların solunum yollarında kalıcı hasarlar, cilt tahrişleri ve hatta yangın riskleri artış gösterir. Türkiye’de yasal maruziyet limiti 5 mg/m³ olarak belirlendiğini belirtmiştik, iş sağlığı açısından güvenli çalışma ortamı, bu değerin çok daha altında tutulmasıyla sağlanmaktadır.  Avrupa’da birçok ülke (örneğin İsveç 1 mg/m³, Fransa 0.5 mg/m³) bu konuda çok daha katı standartlar uygulamaktadır.

Uygulamada karşılaşılan en büyük sorun, ölçüm yapılmaması ya da ölçüm sonuçlarına rağmen resmi mevzuata göre önleyici adımların atılmamasıdır. Oysa doğru mühendislik çözümleri ve periyodik kontrol mekanizmaları ile yağ buharı maruziyetini minimize etmek ülkemizde mümkündür.